مفاهیم و تعاریف گردشگری

خلاصه کتاب برنامه طبیعت گردی پایدار (تالیف میترا البرزی منش ) 

یک سیستم همواره تحت تاثیر عوامل بیرونی و فرایندهای درونی قرار دارد. تا زمانی که تاثیر عوامل بیرونی و فرآیند فعالیت درونی در تعادل باشند که حیات  سیستم و پویایی آن را تضمین کنند ، این سیستم پایدار و مانا خواهد بود .

درحقیقت می توان تعریف پایداری را  به این شکل بیان کرد که اگر فعالیت های ما به شیوه ای ادامه یابد که تا آینده بلند مدت قابل تداوم باشد ، این فعالیت ها پایدار هستند . برای دستیابی به پایداری  توسعه باید جنبه های موثر در توسعه که شامل جنبه های اقتصادی – اجتماعی و زیست محیطی هستند در تعادلی پایدار سیر کنند .

گردشگری پایدار

بر اساس تعاریف ارایه شده ( گردشگری پایدار فعالیتی است که منافع آ ن طولانی مدت و مستمر باشد ) . اگر چه ما از اصطلاح ( گردشگری پایدار) استفاده می کنیم ولی این عنوان می تواند ما را به کج راهه هدایت کند زیرا همانگونه که در تعریف ذکر شده تاکید فقط بر گردشگری ادامه دار و گسترش یابنده است . این فعالیت اگر  بخواهد در طولانی مدت سودمند باشد باید با محیط زیست و شرایط اجتماعی_فرهنگی در همگرایی قرار گیرد . بنابراین برای تکمیل این تعریف باید بر تداوم و قابلیت زیست درازمدت و پایدار گردشگری ، محیط زیست و شرایط اجتماعی _ فرهنگی به صورت توام تاکید کرد .

باید پذیرفت که بین گردشگری و محیط ، پیوند متقابل و تنگاتنگی وجود دارد و برای طراحی یک برنامه گردشگری پایدار باید ارتباط های مثبت  بین این دو عامل تقویت شود.

در گزارش سال 1993 سازمان جهانی توریسم امده است :

(حفاظت از محیط ، هم یک التزام اخلاقی و هم امری ضروری برای ادامه فعالیت اقتصادی گردشگری است .گردشگری به عنوان یکی از بزرگترین فعالیت های جهانی که به طور موثر با میلیون ها مشتری مرتبط است ، مجبور است به پیام محیط توجه کند. هدایت کننندگان این فعالیت می توانند و باید اعضای خود را به پذیرفتن صدای اکولوژیک نتایج فعالیت های خود ترغیب کنند .بنابراین ، یک محیط سالم ، نتیجه نهایی و هسته ای گردشگری است . اگر شما به درستی با این مهم دست یابید ، گردشگری در حقیقت محیط زیست پایدار را فراهم خواهد آورد.)

در دو دهه اخیر ، بشر به درستی به وابستگی کامل سیستم کره زمین و فعالیت های بشر پی برده است . زندگی انسان به منابع محدود کره زمین وابسته است و باید شیوه زندگی با پذیرش ظرفیت تحمل زمین و محدودیت های آن را آموخت .

توسعه پایدار باید به صورت هم وزن به سه هدف بنیادی زیر دست یابد

• اقتصادی : تولید کالا و خدمات ( معیار برجسته و مهم در دستیابی به این هدف ، کارایی است .)
• محیط زیستی : حفاضت و مدیریت محتاطانه منابع طبیعی (معیار مهم در دستیابی به این هدف کارایی است .)
• اجتماعی : حفظ و ارتقای کیفیت زندگی ( رفع نیاز و تساوی حقوق افراد در مرکز توجه برای دستیابی به این هدف قرار دارد) و برابری نسل ها (برخورداری نسل های آینده از مواهب )

اشکال گردشگری پایدار

• گردشگری روستایی (Agrotourism)

اگرو توریسم نوعی از گردشگری است که در آن فرهنگ، شیوه تولید، سیمای روستا و چشم اندازهای کشاورزی به جاذبه های گردشگری تبدیل می شوند. در این شیوه گردشگری ، فضای پیش بینی شده برای اقامت گردشگران می تواند درون یا حاشیه روستا و با بهره برداری از معماری بومی و مصالح محلی سازماندهی شود. در گردشگری روستایی در صورت تمایل ، روستاییان می توانند به اجاره بخشی از محل مسکونی خود اقدام کنند و از درامدهای حاصل از گردشگری بهره مند شوند.

اگر فعالیت گردشگری و محصولاتی که به گردشگران عرضه می شود، به افزایش درامد جمعیت روستایی منجر شود ، این شیوه گردشگری می تواند به توسعه روستایی کمک کند . یکی از شرط های موفقیت گردشگری روستایی ، حفظ سنت ها و آداب و رسوم روستا در کلیه ابعاد اعم از پوشاک، مراسم ، معماری ، تولیدات روستایی ، صنایع دستی ، زراعت ، کشت گونه های بومی و ... است .حفظ الگوهای سنتی کشت ، کشاورزی بیولوژیکی ، استفاده از بذر و گونه های بومی محصولات زراعی و باغی ، گونه های بومی و محلی حیوانات اهلی و توسعه صنایع دستی از جمله اقداماتی است که می تواند به توسعه اگروتوریسم کمک کند. گونه های بومی محصولات زراعی و باغی و حیوانات اهلی خود یکی از جذابیت های گردشگری روستایی هستند .از دید یک آگروتوریست ، مشاهده شیوه های سنتی تولید کشاورزی ، گونه های بومی حیوانات اهلی ومحصولات زراعی  و فرهنگ بومی روستایی مورد بازدید ، از جذابیت برخوردار است .به همین جهت ، گسترش آگروتوریسم با حفاظت از کشاورزی سنتی و احیای سنت های کشاورزی بومی از دست رفته ، در هم آمیخته است .یکی دیگر از جاذبه هایی که می تواند منجر به گردشگری روستایی شود، وجود منابع طبیعی ، فرهنگی ، مذهبی و تاریخی با ارزش در کنار روستاهاست. وجود چشمه های آب گرم ، جنگل ها ، تالاب ها ، آبشارها، غار ها و جاذبه هایی از این دست می تواند موجب جلب گردشگران به روستاها شده و با ساماندهی گردشگری روستایی مجموعه ای از جاذبه ها به گردشگران ارایه شود. لازم به ذکر است که وجود چنین منابعی در کنار روستاها به خودی خود به مفهوم جاذبه گردشگری روستایی نیست ولی می تواند زمینه را برای ایجاد آن فراهم کند .

آنچه در آگروتوریسم مهم است ، بهره مندی اقتصادی جامعه روستایی از فعالیت های سنتی و پایدار مانند پرورش گونه های بومی گیاهی و جانوری و صنایع دستی است . فقط در چنین شرایطی است که جامعه روستایی به ارزش های مادی و معنوی شیوه تولید خود پی  خواهد بود و در حفظ آن کوشا خواهد بود .

در زمینه ارایه شیوه های سنتی کاشت ، داشت و برداشت محصولات رزاعی در ایران کمتر نمونه ای وجود دارد . تمرکز بر ارایه شیوه های سنتی کشاورزی ، خود می تواند به یکی دیگر از جاذبه های آگروتوریسم تبدیل شود .

• گردشگری اکولوژیک یا اکوتوریسم

اکوتوریسم یکی دیگر از اشکال گردشگری پایدار است . افرادی که جذب اکوتوریسم می شوند افرادی هستند که سبک زندگی آنها به شدت تحت تاثیر خلاقیت، تندرستی و کسب تجره های جدید و رشد فردی قرار دارد. به همین دلیل مسایل مربوط به محیط زیست حیطه ای حایز اهمیت در اکوتوریسم محسوب می شود .

اصطلاح اکوتوریسم در اواسط دهه 1960 میلادی در ایالات متحد بوجود آمد. در آن زمان اکوتوریسم به عنوان مسافرتی به نواحی طبیعی ، همراه با احساس مسولیت در برابر طبیعت که به حفظ محیط و پایداری رفاه مردم محلی کمک می کرد، تعریف می شد. امروزه نیز جامعه بین المللی اکوتوریسم(The InternationalEcotourism Society_TIES) از همین تعریف برای بیان مفهوم اکوتوریسم استفاده می کند .

براساس تعریف اتحادیه جهانی حفاظت ( اکوتوریسم به بازدید ومسافرت مسولانه(از دیدگاه زیست محیطی) به نواحی طبیعی نسبتا بکرو دست نخورده اطلاق می شود که هدف آن کمک به حفظ طبیعت با کمترین اثر منفی گردشگر بر طبیعت است و از طریق مشارکت مردم محلی در فعالیت های گردشگری ، به توسعه اجتماعی و اقتصادی ان ها کمک می کند ) .

از دیدگاه مدیریتی ، اکوتوریسم از الگوی ( چرخه اکولوژیک تولید) پیروی می کند و هر آنچه را که به مقصد گردشگری وارد می شود، از منشا تولید تا مرحله زوال آن تحت نظارت دارد . از اصولی که در اکو توریسم بر اساس چرخه کامل مواد مورد توجه است ، می توان به موارد زیر اشاره کرد :

• صرفه جویی در مصرف انرژی و بهره برداری از انرژی های تجدید پذیر و غیرآلاینده
• صرفه جویی در مصرف آب و تدارک تاسیسات لازم جهت جمع آوری ، تصفیه و استفاده مجدد از فاضلاب
• تدوین سیاست مدیریت زباله با تاکید بر کاهش تولید زباله ، بازیافت مواد و استفاده مجدد و تاکید بر عدم استفاده از محصولاتی که فاقد قابلیت تجزیه بیولوژیک هستند.
• عدم استفاده از وسایل ترابری آلاینده و استفاده از وسایل ترابری دارای الکتروموتور یا سوخت های غیر آلاینده .تا حد امکان باید در جابجایی ها از پیاده روی ، دوچرخه ، درشکه و یا چهارپایان اهلی استفاده کرد.
• کنترل آلودگی صوتی در کلیه برنامه های اکوتوریسم
• استفاده از گونه های گیاهی بومی ، معماری بومی و مصالح محلی در طراحی فضای سبز و محل ها کمپینگ و سایر طراحی ها
• به حداقل رساندن تغییر در محیط طبیعی برای اجرای طراحی ها و برنامه ریزی اکوتوریسم در برنامه ریزی گردشگری به شیوه اکوتوریسم ، فعالیت باید همانند چرخه های اکولوژیک عمل کنند و در نهایت هیج اثری از گردشگر در طبیعت باقی نماند .